Kot, pies czy koń to różne gatunki zwierząt. Mają różną budowę ciała, różne potrzeby, zachowania i dietę. Nie jesteśmy w stanie ich pomylić. Wiemy również, że na terenie Polski występują dwa gatunki jeży – wschodni i zachodni, jednak sprawa ich odrębności nie jest już taka oczywista. Mają taką samą budowę ciała, takie same potrzeby, zachowania i dietę. Najbardziej rzucającą się różnicą jest różne ubarwienie. Jednak pomimo tej różnicy, nie jest łatwo odróżnić oba gatunki. W badaniach , jakie prowadziła na terenie Poznania Sylwia Dziemian-Zwolak, na podstawie wyglądu zewnętrznego nie udało się zakwalifikować do określonego gatunku 34 badanych osobników. Odpowiedź dały dopiero badania genetyczne. Zanim pojawiły się badania kodu DNA próbowano porównywać morfologię czaszki obydwu gatunków – porównywano indeks szczękowy (stosunek długości szczęki do jej wysokości) jednak różnice nie były rozstrzygające. Szczegółowo badano również cechy morfologiczne żuchwy i indeks mandibularny (cokolwiek to jest) – dla zwykłego obserwatora jeży są to jednak techniki zbyt zaawansowane, żeby dokonać klasyfikacji jeża, spotkanego w okolicznym ogrodzie. Tu nieuchronnie pojawia się pytanie, jakie są powody dzielenia zwierząt wyglądających tak samo i mających takie same potrzeby na różne gatunki.
Odpowiedź znajdziemy tylko wtedy, kiedy odpowiemy sobie na pytanie – co to jest gatunek. Niestety tu również odpowiedź nie jest prosta – definicji gatunku jako takiego jest wiele :
- Gatunek morfologiczny – podział zwierząt ze względu na budowę ciała
- Gatunek filogenetyczny – najmniejsza grupa osobników wywodząca się od wspólnego przodka i tworząca jedną gałąź w drzewie filogenetycznym
I jeszcze kilkanaście definicji …
Mamy jednak jedną definicję, która jest najbardziej rozstrzygająca. To definicja gatunku biologicznego, która mówi, że gatunek to grupa populacji, których osobniki mogą się krzyżować w warunkach naturalnych i dawać żywe oraz płodne potomstwo.
Ta definicja odpowiada na pytanie, dlaczego tak podobne zwierzęta zostały podzielone gatunki – pomimo podobieństw nie mogą się krzyżować i dawać płodnego potomstwa.
Jeże występujące na terenie Polski zaliczane są do dwóch gatunków :
- jeż wschodni Erinaceus roumanicus Barrett-Hamilton, 1900
- jeż zachodni Erinaceus europaeus Linnaeus, 1758
W Europie występuje również jeż anatolijski Erinaceus concolor (Cichocki i in. 2015).
Na zdjęciach od lewej strony
- jeż wschodni Erinaceus roumanicus Barrett-Hamilton, 1900
- jeż zachodni Erinaceus europaeus Linnaeus, 1758
Istnienie odrębnego gatunku zależy od izolacji rozrodczej, czyli istnienia barier, które powstrzymują osobniki dwóch gatunków od wytwarzania potomstwa. Takie bariery to :
- Izolacja siedliskowa, kiedy zwierzęta zamieszkują inne siedliska – na przykład wodne i lądowe
- Izolacja czasowa – rozmnażanie się w różnych terminach
- Izolacja behawioralna – różne zachowania godowe
- Izolacja mechaniczna – różnice w budowie ciała, uniemożliwiające krzyżowanie się
- Izolacja gamet – plemniki jednego gatunku nie są w stanie zapłodnić drugiego gatunku
Jak widzimy na mapach obszary na których występują jeże wschodnie i zachodnie częściowo się pokrywają – nie mamy w ich przypadku do czynienia z izolacją siedliskową. Nie mamy też do czynienia z izolacją mechaniczną, czyli takimi różnicami w budowie ciała, które uniemożliwiałyby krzyżowanie się. Wydaje się, że zachowania godowe obydwu gatunków, również wyglądają podobnie. Pozostaje nam więc jedynie izolacja czasowa i izolacja gamet jako bariery, które oddzielają oba gatunki.
bibliografia
- Dziemian-Zwolak, Sylwia. „Czynniki kształtujące liczebność populacji jeża wschodniego Erinaceus roumanicus Barrett-Hamilton, 1900 w środowisku zurbanizowanym.” (2016)
- Biologia Campbella praca zbiorowa
- źródło mapy zasięg jeża wschodniego i zachodniego IUCN
